Văn hoá Nhật Bản có đặc điểm chung là kết hợp hài hoà giữa yếu tố bản địa và sự chắt lọc tinh hoa văn hóa nước ngoài nhưng vẫn không làm phai nhạt yếu tố “linh hồn” Nhật Bản. Ẩm thực Nhật Bản cũng không là trường hợp ngoại lệ.
Sự gặp gỡ Đông – Tây
Nhiều món ăn tiêu biểu của Nhật Bản du nhập từ nước ngoài nhưng đã được người Nhật sáng tạo thành các món ăn dân tộc mang tinh thần quốc hồn quốc túy của Nhật và nổi tiếng trên khắp thế giới bằng óc thẩm mỹ, sự khéo tay và khẩu vị tinh tế. Không ít món thường được dùng hiện nay là những món ăn đã được Nhật hóa từ các món ăn của các nước khác như tofu (đậu hũ), shou-yu (nước tương), hay như mì ramen có nguồn gốc từ Trung Hoa (trước đây gọi là chuka soba – mì Trung Hoa) nay đã trở thành món ăn ưa thích của người Nhật. Sự giao thương của Nhật Bản với các nước phương Tây vào thời kỳ mở cửa cũng đem lại cho Nhật Bản nhiều món ngon khác như lẩu sukiyaki… Người Bồ Đào Nha được cho là có công khi giới thiệu món tempura (món lăn bột chiên) nổi tiếng xuất phát từ templo (tiếng Tây Ban Nha có nghĩa là đền thờ) và chẳng bao lâu sau khi vào Nhật Bản tempura được truyền khắp trong đất nước Nhật Bản và sau này nổi tiếng trên khắp thế giới.
Bữa ăn là tác phẩm nghệ thuật
Ẩm thực Nhật Bản được cho là ẩn chứa một linh hồn và mang tính thẩm mỹ cao. Một bàn ăn Nhật Bản là “một bộ sưu tập” các món ăn với sự kết hợp hài hoà và khéo léo giữa nhiều yếu tố: đặc điểm từng vùng địa phương; món ăn thay đổi theo mùa; kỹ thuật trưng bày; thói quen ăn vài món ăn trong một thời điểm nhất định trong năm. Tính đặc trưng và hấp dẫn nhất của ẩm thực Nhật Bản chính là sự thể hiện một cách đầy đủ tính thẩm mỹ trong các món ăn qua các giác quan: thị giác, khứu giác, và vị giác. Bí quyết để chuẩn bị món ăn tại nhà của người Nhật có thể được hiểu đó là thành phần chính của món ăn, món ăn đó được kết hợp như thế nào, nhưng điều quan trọng nhất và cũng rất đơn giản nhất đó là tình cảm của người chuẩn bị đối với một món ăn cộng với một chút khéo léo để món ăn “bắt mắt” hơn. Cách trình bày thức ăn Nhật Bản phản ánh tính cách và văn hoá của người Nhật.
Sự sắp xếp, trưng bày món ăn của Nhật Bản là một nghệ thuật cho thấy sự tưởng tượng và sáng tạo của đầu bếp. Mỗi món ăn được trưng bày mang đầy tính nghệ thuật, vừa để kích thích sự ngon miệng, tăng tính thẩm mỹ đẹp mắt và tạo sự gần gũi với thiên nhiên. Và trên mỗi đĩa thức ăn, thường người Nhật không để vun đầy thức ăn hết cả đĩa, mà chỉ là một góc nào đó để người ăn còn có thể thưởng thức được cả nét đẹp của vật dụng đựng nó.
Bí quyết của sự trường thọ
Không chỉ thoả mãn tính thẩm mỹ, ẩm thực Nhật Bản còn đáp ứng được nhu cầu về sức khoẻ: ít béo, ít ngọt, ăn nhiều cá và sử dụng nhiều các loại rau đậu. Hiện nay nhiều người Nhật Bản sống tới thượng thọ. Bí quyết trường sinh của người Nhật chính là thực phẩm và cách ăn uống. Có người từng nói rằng, nhìn trên mâm cơm của Nhật Bản, ta có thể liên tưởng đến “có một chút gì đó của núi, và một chút gì đó từ biển cả”. Núi tượng trưng cho các loại rau ở nhiều địa phương cùng với món chính là gạo. Biển không gì khác hơn đó là nguồn hải sản, nhất là cá.
Chế độ ăn uống của Nhật Bản được gọi là ichi ju san sai – một món súp và ba món phụ ăn với món chính là cơm. Nhiều thành phần dinh dưỡng trong thực phẩm Nhật Bản rất tốt cho sức khỏe. Bữa ăn không thể thiếu đậu nành và các thực phẩm chế biến từ đậu nành như miso (tương đặc), tofu (đậu hũ tươi), natto giúp ngăn chặn tình trạng tắc nghẽn mạch máu; hạt vừng đen giúp kích thích hoạt động của não, mơ chua umeboshi để lọc máu, rong biển kombu giúp giảm lượng cholesterol, chè tươi giúp chống lão hóa tế bào… Các công thức nấu ăn truyền thống của Nhật Bản thực sự là mỏ vàng chứa đựng những bí quyết để sống trường thọ và trẻ mãi không già.
Con tôm được biểu tượng cho sự trường thọ. Cái lưng cong của con tôm thể hiện “càng cong càng trường thọ”.
