Nhiều người trong chúng ta có thể cho rằng jinrikisha (hay người Việt thường gọi là xe tay) là phương tiện khởi đầu từ châu Á.
Thế nhưng cỗ xe hai bánh do người kéo đầu tiên dùng để chuyên chở hành khách lại xuất hiện trên đường phố Paris trong thế kỷ 17 và 18.
Họa sỹ Pháp Claude Gilliott (1673-1722) mô phỏng cận cảnh hai chiếc xe tay gặp nhau tại một góc phố.
Người ta cho rằng xe tay xuất hiện tại Nhật Bản hoặc một thế kỷ rưỡi sau đó và người phát minh ra xe tay ở Nhật hoặc là một nhà truyền giáo người Mỹ sống tại Yokohama (theo các bình luận gia nước ngoài) hoặc có thể là bộ ba người Nhật sống tại Tokyo (Theo các học giả Nhật).
Theo một số ghi chép thì nhà truyền đạo Mỹ Jonathan Goble chế ra một chiếc xe lấy ý tưởng hỗn hợp từ một kiểu xe người kéo khác của Nhật pha trộn với xe ngựa để chính ông kéo vợ mình đi do bà bị ốm và không đi lại được.
Được biết ông Goble sau đó có đưa bản thiết kế xe cho một người Nhật tên là Shimooka Renjo với ý định sản xuất hàng loạt và tung ra thị trường. Thế nhưng dường như ông Renjo đã để thất lạc bản vẽ này.
Sau đó một thời gian thì ba người Nhật là Izumi, Suzuki và Takayama nói rằng cỗ xe tay
họ chế ra tại Tokyo là sự kết hợp về ý tưởng Đông-Tây. Sau đó chính phủ Tokyo thừa nhận ba người này là các nhà sáng chế độc quyền.
Thế nhưng giai đoạn “độc quyền” cũng không lâu bởi chính phủ muốn đánh thuế xe và rồi ba người này cũng bị “qua mặt”.
Trong một ngày đẹp trời tại ở Arashiyama, phía tây cố đô Kyoto, Nhật Bản, Nguyễn Hoàng đã bị cuốn hút bởi một anh xe mời chào rất nhiệt tình.
Nguyễn Hoàng: “Tôi muốn tìm hiểu nguồn gốc lịch sử của cỗ xe này và nói chuyện với người làm nghề này|”.
Hơn nữa là cũng phải thử xem mình có thấy “áy náy” khi “chễm chệ” trên cỗ xe lăn bánh hoàn toàn bằng sức người hay không và cũng phải lên xe thì mới có “tư liệu” để kể chuyện với quí vị….
Anh xe tên là Yoshi này đang học đại học và anh làm thêm vụ hè này để kiếm thêm chút thu nhập.
Với 15 phút chở khách vòng quanh một khu danh lam tùy khách chọn thì anh kiếm được khoảng 3000 Yên, khoảng 25 đôla.
Thỉnh thoảng anh quay lại tiếp chuyện với tôi trong khi vẫn kéo xe, dùng lực của hông và toàn thân vì có đoạn đường hơi dốc.
Anh nói rằng anh làm việc khá vất vả nhưng lại vui vì được thực tập tiếng Anh với du khách nước ngoài.
Xe tay jinrikisha nào cũng sạch và mặc dù các anh xe vã mồ hôi chở khách thì họ vẫn rất quan tâm tới hình thức trang phục.
Yoshi vừa kéo xe vừa giải thích ý nghĩa văn hóa các di tích. Điều quan trọng là khách đi xe cảm thấy mình đang nói chuyện với một hướng dẫn viên du lịch.
Và 15 phút trôi đi khá nhanh và anh chở tôi quay lại điểm xuất phát là bãi đỗ ngay bên cầu.
Anh nói lời cám ơn và nói “trước khi chia tay tôi muốn gửi anh món quà”
Rồi anh cặm cụi viết hóa đơn để gửi tôi. Lần đầu tiên trong đời tôi nhận hóa đơn “xích lô”. Anh giải thích rằng anh làm việc cho một công ty và công ty có khoảng 20 người, vừa là sinh viên làm thêm và cũng có người làm chuyên nghiệp.
Jinrikisha vẫn được nhiều người cho rằng là sản phẩm do nhà truyền giáo người Mỹ Jonathan Goble phát minh vào năm 1871 và sau đó được sản xuất hàng loạt tại xưởng của ông James H Barch ở New Jersey Hoa Kỳ và được xuất sang Nhật Bản với số lượng lớn.
Sau này xe được cải tiến bằng lốp cao su và các chi tiết khác với vật liệu nhẹ hơn để người kéo đỡ mất sức và xe chạy nhanh hơn.
Có lẽ không mấy người Nhật biết rằng rikisha đã trở thành một từ tiếng Anh để gọi.
Có tới phân nửa khách đi xe tay là các đôi trai gái trẻ. Có thể kích cỡ ghế ngồi nhỏ làm họ gần lại với nhau hơn và lãng mạn hơn trong một xã hội đã quá hiện đại?
Xe tay được dùng cho mục đích phục vụ khách du lịch tại nhiều nơi ở Nhật Bản.
