Nhật Bản cũng là một nước Á Đông. Do đó, giống như Việt Nam và nhiều nước khác, người Nhật cũng có rất nhiều điều kiêng kỵ khá thú vị. Những điều kiêng kỵ không đơn thuần chỉ là mê tín dị đoan mà nó được hình thành và phát triển qua lịch sử văn hóa xã hội lâu dài của đất nước mặt trời mọc nên mỗi điều kiêng kỵ đều có nguồn gốc và ý nghĩa riêng.
Hiểu về phong tục và những điều người Nhật kiêng kỵ không chỉ giúp cho ta hiểu được lối sống và cách suy nghĩ của người Nhật mà còn tránh được sự thất lễ trong giao tiếp và sinh hoạt với họ. Vậy những điều phổ biến mà người Nhật kiêng kỵ là gì, và ý nghĩa, nguồn gốc của chúng ra sao, xin được trình bày trong loạt bài viết “những điều người Nhật kiêng kỵ” được chia làm nhiều phần dưới đây.
Không được cắt móng tay vào ban đêm
Tại Nhật Bản, có điều cấm kỵ cho rằng “Cắt móng tay ban đêm thì không tốt”. Người ta cho rằng nếu cắt móng tay vào ban đêm thì sẽ không thể gặp được cha mẹ khi mất hoặc sẽ chết sớm. Cũng có lý do cho rằng không nên làm vậy vì cắt móng tay lúc trời tối rất dễ bị thương. Có nhiều giả thuyết không rõ ràng đưa ra như là “Cắt móng tay buổi tối” => “Cuộc đời ngắn lại” (夜爪＝＞世詰め).
Cũng có giả thuyết cho rằng người ta kỵ việc cắt móng tay buổi tối vì trước đây lửa được sử dụng để thắp sáng buổi tối trong các nhà dân, khi cắt móng tay bên cạnh lò sưởi thì những mẩu móng tay vụn này bay vào trong đống lửa rồi bị cháy, gây ra một mùi khó chịu làm cho người ta liên tưởng tới việc hỏa thiêu người chết.
Ngoài ra theo những ma thuật được du nhập từ lục địa Châu Á khoảng từ thời Nara cho tới thời Heian thì có những lời nguyền mà người ta lấy tóc và móng tay tượng trưng cho người bị nguyền rủa đem nhét vào búp bê bằng rơm sử dụng làm bù nhìn rồi vừa nguyền vừa niệm thần chú, sau đó vứt vào trong lửa. Vì vậy không được cắt móng tay vào buổi tối để tránh bị người muốn hãm hại mình lấy đi, phải đem tiêu hủy hoặc chôn xuống đất.
Thời xưa vì không có dụng cụ cắt móng tay nên vật dụng để cắt móng tay được sử dụng là các loại dao, kéo, các vật dụng có cạnh sắc, nhọn. Trong điều kiện thiếu sáng (Ánh sáng của lửa không đủ sáng để thực hiện những thao tác tỉ mỉ tới như vậy) người ta nghĩ rằng có thể chệch tay làm bị thương, trường hợp xấu nhất có thể gây chết người. Chết trước cha mẹ mình (cũng giống như là khi cha mẹ chết không được nhìn thấy mặt). Điều ấy có nghĩa là người không thận trọng sẽ chết sớm trước cha mẹ.
Ở Nhật, việc “không được cắt móng tay” cũng được ví von với ý nghĩa là “không được nghịch ngợm buổi tối”.
Thực tế không thể nói rằng người Nhật hiện nay hoàn toàn không cắt móng tay buổi tối. Cho dù ngày nay khoa học kỹ thuật phát triển, nhờ có điện con người có thể làm tất cả các công việc vào buổi tối như ban ngày song vẫn còn rất nhiều người Nhật tin và làm theo điều mê tín này.
Không được huýt sáo buổi tối
Trẻ con Nhật thường hay bị người lớn dọa rằng “Không được huýt sáo vào buổi tối. Vì nếu thổi sáo thì … sẽ tới”.
Nếu huýt sáo vào buổi tối thì cái gì sẽ tới đây? Điều này có sự khác nhau tùy thuộc vào từng gia đình và từng khu vực.
+ Ma, quỷ, hồn ma người chết, yêu quái sẽ tới.
+ Rắn sẽ đến.
+ Trộm sẽ đến.
+ Người bắt cóc (mẹ mìn) sẽ tới.
+ Quỷ xuất hiện.
+ Sâu liếm vào miệng (sâu chui vào miệng).
+ Cha mẹ chết sớm.
+ Gió thổi, biển bị bão.
Dù như thế nào đi chăng nữa thì cũng là những việc không hay xảy ra.
Liên quan tới việc tại sao những chuyện như vậy xảy ra có rất nhiều cách lý giải. Ví dụ như cũng có những giả thuyết “Huýt sáo vào ban đêm gây ồn, gây ảnh hưởng tới hàng xóm”; “Kẻ trộm sẽ đến vì ngày xưa những kẻ trộm dùng tiếng huýt sáo để ra tín hiệu cho nhau”; “Rắn sẽ đến vì người điều khiển rắn ở Ấn Độ sử dụng sáo để điều khiển rắn”; “Mẹ mìn sẽ tới vì ở các làng quê ngày xưa buổi tối người ta huýt sáo gọi người mua trẻ con đến”… Những điểm mấu chốt được lý giải ở trên như là “vì ồn ào”, “kẻ trộm và sáo”, “người mua trẻ con và sáo”, “rắn và sáo” có lẽ không thể giải thích được nguồn gốc của việc mê tín này.
Có một câu chuyện thú vị liên quan đến điều kiêng kỵ này. Ở Nhật cũng có sự mê tín rằng nếu huýt sáo thì sẽ có gió. Tại Hokkaido nghe nói rằng “Nếu ban đêm huýt sáo thì gió sẽ nổi lên và ngoài khơi có bão”. Còn ở Okinawa nghe nói khi mong có gió nếu người ta hướng về các ngọn núi mà thổi sáo thì sẽ có gió mát tới, điều này gợi cảm giác như gọi thần gió tới vậy. Ngoài ra tại đảo Honshu hình như đã có nơi khi sàng thóc để tạo gió người phụ nữ vừa huýt sáo vừa sàng sẩy, vì vậy xuất hiện quan niệm rằng khi phụ nữ huýt sáo thì gió sẽ tới mạnh hơn.
Tại sao khi huýt sáo thì sẽ có gió thổi tới? Vì khi huýt sáo sẽ tạo ra một luồng gió nhỏ? Hay phải chăng là vì âm thanh tạo ra khi huýt sáo “viu viu..” tạo liên tưởng giống với tiếng gió?
Ở Âu Mỹ nghe nói cũng có điều mê tín cho rằng khi huýt sáo thì ma quỷ sẽ tới. Dù thế nào thì hình như việc huýt sáo cũng được cho rằng sẽ mang tới điều không may. Có lẽ bởi vì nó đã là hành vi gọi ma quỷ, thần linh tới.
Điều kiêng kỵ về số 4
Chữ số bốn trong mê tín của một số nước theo văn hóa chữ Hán trong đó có Nhật Bản do đồng âm với chữ “Tử” (nghĩa là chết) nên người ta thường kiêng số 4. Vì lý do này nên có sự mê tín coi chữ số 4 như một nỗi bất hạnh hoặc điềm gở.
Một thang máy ở Thương Hải không hề có tầng 4, 13, 14.
Tại Nhật Bản, ngay từ thời Heian đã có việc kiêng số 4. Trong cuốn “Tiểu hữu kí” ra đời vào năm Thiên Nguyên thứ 5 (năm 982) có ghi chép việc kiêng kị nếu như có 4 người thì sẽ làm tròn thành 5. Đây là ví dụ về việc tránh số 4 nhưng phần nhiều là do kiêng âm “Shi”. Người ta tránh sử dụng âm “Shi” mà thay vào đó dùng âm “Yon”. Ví dụ như “bốn người” thì sẽ dùng là “Yo nin” hay “Yottari” chứ không phải là “Shinin”. Thời đó vẫn sử dụng âm “Shi” mà chưa sử dụng rộng rãi âm “Yon”. Tuy nhiên đó chỉ là ở Tokyo. Tại Osaka nghe nói từ thời Edo âm “Yon” đã được sử dụng thay thế.
Hiện nay ở Nhật trong số phòng của chung cư hoặc các khách sạn thì các căn phòng có số 4 đã dần dần không còn nữa, ví dụ như bên cạnh phòng số 203 là phòng số 205 hay tiếp tầng số 3 là tầng số 5. Tại bệnh viên nơi người ta không hề thích việc liên tưởng tới cái chết nên sự kiêng kỵ này càng mạnh mẽ. Việc chỉ định biển số xe, nếu là những biển số dưới hai chữ số 42 và 49, nếu không yêu cầu thì không phải trả tiền. Người ta tránh những số này bởi nó khiến liên tưởng tới 死に(Shini – tử, chết) hay 死苦(Shiku – cái chết đau đớn) hoặc 轢く( Hiku – nghiến, chèn ngã).
Trong số phòng hay số tầng của bệnh viện ngoài số 4 người ta cũng tránh số 9 – 九(với phát âm giống chữ “Khổ” – 苦). Tuy nhiên九 và苦 là đồng âm chỉ có trong tiếng Nhật nên cũng chỉ là phong tục của riêng Nhật Bản.
Nếu gặp xe tang thì phải giấu ngón tay cái
Giấu ngón tay cái khi gặp xe tang.
Người Nhật khi đi trên đường nếu tình cờ gặp xe tang, thường hay hét lên “Giấu ngón tay cái nhanh lên!” để báo cho mọi người cùng biết. Được biết sự lý giải cho hành động đó là vì không giấu ngón tay cái thì “khi cha mẹ chết thì không thể gặp”. Ngoài ra cũng có người cho rằng “ cha mẹ chết sớm”, “không có cha mẹ”, “điềm báo xấu” …
Theo lý giải của người Nhật, ngón tay cái là lối vào của linh hồn. Ngón tay cái là ngón tay dễ chịu ảnh hưởng từ một năng lực thần bí không thể thấy bằng mắt thường. Có nghĩa là nếu gặp phải xe tang là tượng trưng của cái chết, giấu nắm chặt ngón tay cái thì linh khí có trong cơ thể, từ ngón tay cái này sẽ không bị thoát ra ngoài. Tương tự như vậy, nếu gặp xe tang, nắm giữ thật chặt ngón tay cái, sẽ không bị nhiễm linh khí xấu.
Điều kiêng kỵ trong sử dụng đũa là gì?
Không được dùng đũa gõ vào bát
Trẻ em Nhật trong bữa cơm nếu chơi đùa nghịch ngợm dùng đũa gõ vào bát, sẽ ngay lập tức bị người lớn nhắc nhở đó là hành vi xấu. Đó một điều kiêng kỵ khi sử dụng đũa, gọi là “Gõ đũa”. Một loại “kiêng kỵ về đũa”. Từ xưa đũa đã tồn tại một uy lực thần bí, được coi là một dụng cụ linh thiêng. Do vậy đối với việc sử dụng đũa, có rất nhiều điều cấm kỵ.
Đối với người Nhật, gõ đũa không chỉ là hành vi xấu, bởi âm thanh khi gõ tập trung gọi tà khí và ma quỷ nên cũng bị coi là một điềm xấu. Bạn đã nghe câu nói “Nếu gõ đũa, ma đói sẽ đến” bao giờ chưa. Gõ đũa có vẻ cũng giống như hành vi mời gọi ma quỷ tới.
Ở quán rượu, để thay thế cho nhạc cụ, người ta thường hay hát với âm điệu gõ bát. Ở quán ăn, bạn có bao giờ gọi bồi bàn bằng cách dùng đũa gõ vào bàn và bát không? Đó là hành động rất xấu. Nếu bị ma quỷ bám theo thì sẽ rất khủng khiếp. Hãy bỏ đi nhé!
Không được dùng đũa chuyền thức ăn cho nhau
Kiêng kỵ dùng đũa truyền thức ăn cho nhau.
Dùng đũa để trao thức ăn cho người bên cạnh “Nối đũa”. Đây cũng là một loại “kiêng kỵ về đũa”, được coi là một điều cấm kỵ trong sử dụng đũa. Tại nơi hoả táng, khi gắp hài cốt của người quá cố, gọi là thu thập tro cốt người chết, hai người sẽ đồng thời dùng đũa chuyền nhau cho vào bình đựng di cốt, bởi dùng đũa để gắp cho vào nên thực hiện việc đó tại bữa ăn là điềm xấu. Hành động tạo ra hình ảnh về người đã khuất là điều cấm kỵ.
Ý nghĩa của việc dùng đũa để tiến hành nghi thức thu thập tro cốt người chết là gì?
Việc gắp tro cốt của người quá cố, chạm trực tiếp vào người chết, sự ô uế sẽ do một người gánh chịu. Nếu hai người đồng thời dùng đũa để trao tro cốt cho người khác, sự ô uế này cũng sẽ giảm đi một nửa.
Không được cắm đũa lên bát cơm
Điều cấm kỵ trong sử dụng đũa với ý nghĩa giống như thế còn có “Dựng đứng đũa”. Không được cắm đũa lên bát cơm.. Người Nhật không bao giờ cắm đũa lên thức ăn và đặt biệt là lên bát cơm vì chỉ trong đám tang người ta mới cắm đũa lên bát cơm và đặt lên bàn thờ. Điều này cũng liên quan đến cơm cúng đặt ở bên cạnh gối người đã khuất. Hành động tạo ra hình ảnh về người đã khuất là điều cấm kỵ.
